Wzajemne kontakty wśród dzieci w wieku przedszkolnym, bywają nasycone różnymi formami przemocy – agresji, która ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty czy bólu. Psycholodzy posługują się terminem działanie agresywne- przez które rozumieć należy zachowanie ukierunkowane na spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody. Agresja jest więc działaniem intencjonalnym, ukierunkowanym na zranienie lub sprawienie bólu. Może ona mieć charakter werbalny , jak również – fizyczny.
Czynniki wpływające u dzieci na poziom agresji możemy podzielić na:
- czynniki genetyczne;
- czynniki środowiskowe (właściwe stosowanie nagród i kar, mass-media, gry komputerowe), a także – aktywność własną.
Nie jest to całkiem zdefiniowane- czy agresja jest wrodzonym instynktownym popędem, czy wyuczonym sposobem zachowania. Wiadomo jedynie że sposób wychowania oraz inne czynniki zewnętrzne mają ogromny wpływ na zachowanie dziecka- w tym również na skłonność do agresji. Istnieją badania, które potwierdzają że chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczynki. Inne z kolei wskazują że doświadczenie frustracji – przeszkody na drodze do osiągnięcia upragnionego celu -może zwiększać prawdopodobieństwo zachowania agresywnego.
Bardzo ważną rolę w powstawaniu agresji spełnia naśladownictwo. Dzieci naśladują rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób. Uczą się rozwiązywać konflikty przy użyciu siły, zwłaszcza gdy obserwują korzystny rezultat agresywnego zachowania.
Agresja u dzieci może także współwystępować z zaburzeniami psychicznymi. Wówczas nie jest ona efektem złego charakteru dziecka, lecz skutkiem np. trudnego dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów lub zaburzeń psychicznych. Jednym z tego typu zaburzeń jest nadpobudliwość.
Jej główną przyczyną jest zaburzenie równowagi pomiędzy dwoma substancjami produkowanymi przez nasz organizm- dopaminą i noradrenaliną. Właściwy poziom dopaminy, pozwala mózgowi odrzucić informacje nieważne i utrzymać równowagę na właściwym bodźcu. Noradrenalina pozwala na szybkie rozpoznawanie i mobilizuje organizm do działania. Jej niedobór może spowodować złą ocenę zagrożenia, natomiast nadmiar sprawia że organizm jest w stanie ciągłego pobudzenia. Obie te sytuacje są są charakterystyczne dla dziecka nadpobudliwego. Ma ono za małą zdolność do wewnętrznej kontroli i hamowania, jest nieuważne, impulsywne i zbyt szybkie. Nadpobudliwość ujawnia się wcześnie, między 3 a 5 rokiem życia. Aby pomóc takim dzieciom trzeba jak najwcześniej zwrócić uwagę na występowanie wymienionych zachowań:
- nadmierna ruchliwość (nie jest w stanie usiedzieć w miejscu, nerwowe ruchy rąk, machanie nogami, chrząkanie),
- Brak samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania,
- trudności w koncentracji uwagi,
- impulsywność (działa szybko bez zastanowienia, akceptuje łatwo cudze pomysły, domaga się natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, wyrywa się często z odpowiedzią zanim padnie pytanie, odpowiada bezmyślnie),
- zaburzone relacje z rówieśnikami (stara się przejmować inicjatywę w zabawie a nie wychodzi mu, nie umie przegrywać, w sposób niezamierzony zadaje komuś krzywdę, jest krzykliwy, napastliwy, nie czeka na swoją kolej)
- trudności z uwewnętrznieniem zachowań i wypowiedzi (nazywają głośno co robią dezorganizując pracę innym)
- brak kontroli emocji,(motywacji i stanu pobudzenia co utrudnia funkcjonowanie w grupie a czasem wręcz uniemożliwia realizację celów).
Według najnowszych badań , Zespół Nadpobudliwości Ruchowej z deficytem Uwagi (ADHD) w dużym stopniu uwarunkowany jest genetycznie, choć nie małe znaczenie ma też nieodpowiednia dieta jak: słodycze, konserwanty, kofeina (Coca- Cola) i czarna herbata. Mózg dziecka nadpobudliwego funkcjonuje inaczej niż mózg dziecka zdrowego. Dopływające z zewnątrz bodźce bombardują go , a ono na skutek zaburzonych procesów analizy i syntezy nie może się w tym wszystkim połapać. Jego świat jest chaotyczny, gdyż jednocześnie odbiera kilka sygnałów i nie wie na czym się skupić. Pojawienie się tego zespołu jest trzykrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek . Zespół ten da się wyleczyć. Ludzie z ADHD często kończą studia, otrzymują odpowiedzialne stanowiska, pracują jako lekarze czy nauczyciele.
Agresja – bywa także jednym ze sposobów regulacji stosunków dziecka z otoczeniem, a jej cechą charakterystyczną są zmiany rozwojowe dokonujące się u dzieci w grupie, zarówno w rodzinie jak i w przedszkolu. Wraz z dalszym rozwojem na dziecko wpływ mają także szeroko pojmowane środowiska np. modele agresji zauważone w TV, czy na podwórku.
Najlepszym sposobem hamowania tych wzorców są: wpływ rodziny i przedszkola. Jednak musimy pamiętać że nie wszystkie rodziny należą do typowych i nie wszystkie spełniają ogólnie przyjęte normy. W niektórych standardy agresji niezgodne są z oczekiwaniami społecznymi. Dziecko zachowujące się w sposób złośliwy lub napastliwy wobec innych, przejawia tzw agresję spontaniczną, zwaną też samoistną- gdzie źródłem satysfakcji jest cierpienie innych. Dla przeciwwagi, ograniczenie i hamowanie agresji można zaobserwować w zmianie sposobu, w jaki jest ona manifestowana.
Zmiany rozwojowe agresji interpersonalnej wyrażają się zastępowaniem form fizycznych – werbalnymi, bezpośrednich- pośrednimi a także brakiem reakcji agresywnej na prowokujące do agresji.
A oto przykłady zachowań agresywnych występujące u dzieci:
- Bicie ręką innego dziecka.
- Poszturchiwanie, szarpanie, popychanie.
- Podstawianie nogi.
- Zabieranie, wyrywanie się.
- Kopanie.
- Bicie zabawką, przedmiotem.
- Szczypanie.
- Gryzienie.
- Drapanie.
- Kłucie.
- Wykręcanie rąk innemu dziecku.
- Opluwanie innego dziecka.
- Niszczenie zabawek należących do innego dziecka.
- Kopanie przedmiotów należących do innego dziecka.
- Darcie zeszytów, rysunków, książek należących do innego dziecka.
- Bazgranie rysunków, zeszytów, książek należących do innego dziecka.
- Inne pośrednie formy wyrządzenia krzywdy czynnością fizyczną drugiemu dziecku z ekspresją doznanej satysfakcji.
- Przezywanie, wyzwanie, obrażanie.
- Przedrzeźnianie innego dziecka.
- Grożenie innemu dziecku.
- Wykłócanie się z innym dzieckiem.
- Krytykowanie innego dziecka.
- Złośliwa skarga do nauczyciela z intencją wyrządzenia szkody innemu dziecku np. ukaranie przez nauczyciela.
Analizując wyżej wymienione zachowania, możemy uszeregować je w określone grupy:
- Bezpośrednia agresja fizyczna (od pkt. 2 do 12)
- Pośrednia agresja fizyczna (od pkt. 13 do 17)
- Bezpośrednia agresja werbalna (od pkt. 18 do 22)
- Pośrednia agresja werbalna (23)
- Agresja samoistna- (niesprowokowane zachowanie-3, 7,10, 12, 19, 22)
- Agresja reaktywna-(reakcja na zachowanie prowokujące do agresji- punkty pozostałe z samoistnej agresji)
Bardzo ważne dla nas dorosłych, jest szybkie i stanowcze reagowanie na gesty i słowa dzieci. Zasady zachowania i postępowania w grupie muszą być jasne dla dzieci i przestrzegane przez dorosłych. Powinny one określać co jest dopuszczalne a co nie i bronić praw poszczególnych osób oraz integracji grupy. Słowa „ nie lubię cię czy jesteś głupia” powinny budzić nasz sprzeciw i zdecydowaną reakcję, gdyż są to nieśmiałe początki agresji werbalnej. Powinniśmy często rozmawiać z dziećmi na temat nieodpowiednich zachowań ; negować złe i podkreślać dobre. Dobrym sposobem jest też symulowanie sytuacji i scenek podczas których wszystkie dzieci w grupie mogą odegrać role i doświadczyć uczuć, których doznają ofiary agresji, jej sprawcy oraz świadkowie. Po takiej dramie powinniśmy omówić całą sytuację i zebrać opinie dzieci na jej temat.
Wyróżnić wzorce pozytywne i negować te które są złe. Możemy też stworzyć kodeks zasad współżycia w grupie, czy w rodzinie. Będzie on pomocny w wielu sytuacjach w których dzieci zachowują się agresywnie i używają przemocy. Nie wdajemy się wówczas w długie rozmowy lecz zdecydowanie i krótko reagujemy powołując się na wcześniej ustalone normy. Dbając o kodeks, mamy szansę skuteczniej przeciwdziałać przemocy. Starajmy się stwarzać warunki, w których przemoc nie będzie się rozwijać . Jeżeli sami będziemy przestrzegać ustalonych norm oraz od małych przejawów zachowań agresywnych aktywnie im przeciwdziałać- jest szansa że będą one stopniowo zanikać.
Opracowała mgr Małgorzata Gugulska nauczycielka Przedszkola Nr 6 w Oleśnicy
Literatura:
- Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży- M. Przetacznikowa,
- Psychologiczna analiza agresywnego zachowania- Z. Skorny,
- Wychowanie dziecka nadpobudliwego- H. Nartowska,
- Dzieci trudne do kochania- J. Makowska;
|